Marn çayı

Bri-sür-Marn (fr. Brie-sur-Marne) — Marna çayının şərq sahilində, Parisdən 8 km şərqdə və Şampinyi-sür-Marndan 3 km şimalda yerləşən Sena departamentinin kommunası. == Tarixi == Fransızların Alman mövqeyinə qarşı qanlı hücumlarının edildiyi əsas məqamlardan biri olan Şampinyi-syur-Marn ilə birlikdə 1870-ci il 30 noyabr və 2 dekabr tarixlərində təmsil etdi. 2 dekabr səhər, 30 noyabr tarixindən etibarən fransızların əlində qalan bu kənd yenidən Alman ordusu tərəfindən işğal edildi..

Bri-sür-Marn (fr. Brie-sur-Marne) — Marna çayının şərq sahilində, Parisdən 8 km şərqdə və Şampinyi-sür-Marndan 3 km şimalda yerləşən Sena departamentinin kommunası. == Tarixi == Fransızların Alman mövqeyinə qarşı qanlı hücumlarının edildiyi əsas məqamlardan biri olan Şampinyi-syur-Marn ilə birlikdə 1870-ci il 30 noyabr və 2 dekabr tarixlərində təmsil etdi. 2 dekabr səhər, 30 noyabr tarixindən etibarən fransızların əlində qalan bu kənd yenidən Alman ordusu tərəfindən işğal edildi..

Nojan-sür-Marn (fr. Nogent-sur-Marne) — Fransanın şəhər və kommunası. Nojan-sür-Marn şəhəri Val-de-Marn departamentinin ərazisində yerləşir, regionu — İl-de-Frans. Nojan-sür-Marn dairəsinin inzibati mərkəzidir. Nojan-sür-Marn orta əsrlərdən bəri tanınır. 581 yaşına qədər olan salnaməsində, Qreqori Franks kralı Çilperikin sevimli yaşayış yerlərindən biri olan Novigentum şəhəri haqqında məlumat verir. Yerli xəstəxanaya məxsus ərazidə, habelə Fransız kralı VII Çarlz tərəfindən xanıma Aqnes Sorel üçün inşa edilmiş və 1626-cı ildə Kardinal Rişelin əmri ilə sökülmüşdür (XIV əsr). Bundan əlavə, XII əsrə aid Sankt-Saturn kilsəsi görməli yerlərindən biridir. Nojan-syur-Marn şəhərində tanınmış rəssam Antuan Vatto vəfat etmişdir. 1792-ci ildə Nojanda 1198 nəfər, 1881-ci ildə — artıq 9491 əhali yaşayırdı.

Nojan-sür-Marn (fr. Nogent-sur-Marne) — Fransanın şəhər və kommunası. Nojan-sür-Marn şəhəri Val-de-Marn departamentinin ərazisində yerləşir, regionu — İl-de-Frans. Nojan-sür-Marn dairəsinin inzibati mərkəzidir. Nojan-sür-Marn orta əsrlərdən bəri tanınır. 581 yaşına qədər olan salnaməsində, Qreqori Franks kralı Çilperikin sevimli yaşayış yerlərindən biri olan Novigentum şəhəri haqqında məlumat verir. Yerli xəstəxanaya məxsus ərazidə, habelə Fransız kralı VII Çarlz tərəfindən xanıma Aqnes Sorel üçün inşa edilmiş və 1626-cı ildə Kardinal Rişelin əmri ilə sökülmüşdür (XIV əsr). Bundan əlavə, XII əsrə aid Sankt-Saturn kilsəsi görməli yerlərindən biridir. Nojan-syur-Marn şəhərində tanınmış rəssam Antuan Vatto vəfat etmişdir. 1792-ci ildə Nojanda 1198 nəfər, 1881-ci ildə — artıq 9491 əhali yaşayırdı.

Val-de-Marn (fr. Val-de-Marne, hərfən — «Marna vadisi») — Fransanın mərkəz hissəsinin şimalında yerləşən, İl-de-Frans regionun departamentlərindən biri. Sıra nömrəsi — 94. İnzibati mərkəzi — Kretey. Əhalisi — 1,333,702 nəfər (departamentlər arasında 11-ci yer, 2011-ci ilin məlumatları). Ərazi — 245 km². Parisin cənub və şərq-cənubuna yerləşən departamentin ərazisində Sena və Marna çayları axır. Val-de-Marna departamenti 1968-ci il yanvarın 1-də yaradılmış, Sena (29 kommun) və Sena və Uaza (18 kommun) keçmiş departamentlərin tərkibinə daxil edilmişdir. Adı Marna çayından gəlir.

Şalon-an-Şampan (fr. Châlons-en-Champagne), 1998-ci ilə qədər Şalon-sür-Marn (fr. Châlons-sur-Marne) — Fransanın Qrand Est regionunda şəhər. Marna departamentinin inzibati mərkəzidir.

Şampinyi-sür-Marn (fr. Champigny-sur-Marne) — Fransada kommuna, Parisin cənub-şərq şəhərətrafı. Kommuna Parisin mühasirəsi zamanı bir neçə dəfə əl dəyişdirdi. 1897-ci ildə müasir bir ad aldı (bundan əvvəl ona sadəcə Şampinyi deyilirdi). Əsas inkişaf dövrü şəhərdə İkinci Dünya Müharibəsindən sonra başladı. Şimali Afrika və Portuqaliyadan bir çox immiqrant Şampinyidə məskunlaşdı. Bernau Rozinyano-Marittimo Masselboro Alpiarsa Şampinyi // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.

Şampinyi-sür-Marn (fr. Champigny-sur-Marne) — Fransada kommuna, Parisin cənub-şərq şəhərətrafı. Kommuna Parisin mühasirəsi zamanı bir neçə dəfə əl dəyişdirdi. 1897-ci ildə müasir bir ad aldı (bundan əvvəl ona sadəcə Şampinyi deyilirdi). Əsas inkişaf dövrü şəhərdə İkinci Dünya Müharibəsindən sonra başladı. Şimali Afrika və Portuqaliyadan bir çox immiqrant Şampinyidə məskunlaşdı. Bernau Rozinyano-Marittimo Masselboro Alpiarsa Şampinyi // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.

Nojan-sür-Marn (fr. Nogent-sur-Marne) — Fransanın İl-de-Frans regionun rayonlarından (fr. Arrondissement) biri. Departamenti — Val-de-Marn. Suprefektura — Nojan-sür-Marn. Rayon əhalisi 2006-cı ildə 381 460 nəfər təşkil edirdi. Əhalinin sıxlığı — 63 nəf / km². Rayon ərazisi — 6055 km².

Dəclə (türk. Dicle, ərəb. دجلة‎ — Dijla) — Asiyada çay, uzunluğu 1900 km. Başlanğıcını Türkiyədə yerləşən Xəzər gölündən götürür və İraqın Bəsrə şəhəri yaxınlığında Fəratla qovuşaraq, Şəttül-Ərəb çayını əmələ gətirir. Türkiyə, Suriya və İraq ərazisindən keçir. Çayın 1 418 km-lik hissəsi İraq ərazisindən, təxminən 400 km-i Türkiyə ərazisindən, cəmi 44 km-i isə Suriyadan keçir. Ən böyük qolları Böyük və Kiçik Zəb, Diyalə, Kərhə və Əl-Üzəym çaylarıdır. Qısamüddətli qış zamanı burada leysan yağışlar yağır, torpaq keçilməz palçığa çevrilir. Yazda dağlarda qar əridikdən sonra çay daşaraq geniş sahələri basır və bataqlıq yaranır. Çayların lili ilə gübrələnmiş torpaq suvarıldıqda son dərəcə münbit olur.

Flay (ing. Fly River) - Yeni Qvineya adasında bir çay.Çayın çox hissəsi Papua-Yeni Qvineyanın Qərb əyalətindən keçir (Flay bu ölkədə Sepikdən sonra ikinci ən uzun çaydır); çayın yalnız kiçik bir hissəsi İndoneziya ilə dövlət sərhədindədir. == Təsviri == Flay əsasən Qərb vilayətindən keçir, baxmayaraq ki, kiçik bir hissəsi Papua-Yeni Qvineya ilə İndoneziya Papua əyaləti arasındakı sərhədi təşkil edir. Bu hissə 141 ° E uzunluq xəttinin qərbindən bir qədər uzanır. Papua-Yeni Qvineya ərazisindəki bu cüzi qazancı kompensasiya etmək üçün,Flay çayının cənub sərhədi 141 ° E uzunluq xəttindən bir qədər şərqdədir. Bu müqavilənin bir hissəsi olaraq, İndoneziya Flay çayından naviqasiya üçün istifadə etmək hüququna malikdir. Flayın əsas qolları Striklend və Ok-Tedidir. Ağzına yaxın, Flay çayının axını gelgit burunu ilə qarşılaşır, daxil olan yüksək gelgit burunu gelgitin dəyişməsinə qədər suyu yuxarıya doğru itələyir. Bu gelgit burunun diapazonu hələ sənədsizdir.. == Delta == Flay çayının deltası giriş hissəsindən 100 km daha genişdir, lakin Kivai adasının yuxarı hissəsində cəmi 11 km genişdir.

Fındıqlı — Gədəbəy rayonu ərazisində çay. == Toponimikası == Babacan (Becan, Bacanka da adlanır) çayının qoludur. Ruslar tərəfindən qeydə alınarkən Funduqlu, Fundullu kimi də yazılmışdır. Çay həmin rayonun ərazisindəki fındıqlı yeri adlı sahədən (Novosaratovka kəndi yaxınlığındadır) axdığı üçün belə adlandırılmışdır. XIX əsrdə çayın sahilində salınmış Novosaratovka yaşayış məntəqəsi də bir müddət Fındıqlı adı ilə tanınmışdır. Kəndin rus əhalisi bu yerə Orexovaya qora da deyir.

Fərat (türk. Fırat, ərəb. الفرات‎‎‎ əl-Furat) — Qərbi Asiyada ən böyük çay. Başlanğıcını Türkiyə ərazisində, Murad və Qarasu çaylarından götürür və İraqın Bəsrə şəhəri yaxınlığında Dəclə ilə qovuşaraq, Şəttül-Ərəb çayını əmələ gətirir. Türkiyə, Suriya və İraq ərazisindən keçir. Uzunluğu — Murad çayının mənsəbindən 3 065 km, Murad və Qarasu çaylarının qovuşmasından 2 780 km.

Gərgər - İranın Xuzistan ostanının Şuştər şəhərində Karun çayının bir qolu.

Hibiskus çayı — rozella (lat. Hibiscus sabdariffa) bitkisinin kasacıqlarından hazırlanan içki. Bu çay bütün dünyada həm soyuq, həm də isti olaraq içilir. Hibiskus çayının ağızbüzən turş dadı var. Şirinləşdirmək üçün ona şəkər və ya nabat əlavə edilir. Çay C vitamini və mineralları ilə zəngindir və xalq təbabətində ondan sidikqovucu kimi, ürək və sinir xəstəliklərinin, eləcə də xərçəngin müalicəsi üçün istifadə olunur. Afrikada, xüsusilə də Sahel bölgəsində bu bitkinin qurudulmuş güllərindən bitki mənşəli çay, Şərqi Afrikada isə "Sudan çayı" adı ilə öskürək sakitləşdirici məhlul hazırlanır. Bitkinin duz, istiot, çadıruşağı otu və doşab ilə qarışdırılaraq əldə olunan şirəsindən öd kisəsinin tədavisində istifadə olunur. Tailandda isə qandakı xolesterolun səviyyəsini azaltmaq üçün bu bitkidən hazırlanan çay içilir.

Jurua (port. Juruá) — Amazon çayı nın sol qolunu təşkil edir. Uzunluğu 3280 km, hövzəsinin sahəsi isə 224 min. km² təşkil edir. Çayın məbəyi La-Montaniya (Peru) Peru And öndağlığından başlayaraq şimaldan cənuba doğru axır. Sonradan Amazon düzənliyinə çıxır. Braziliyanın Akri və Amazonas ştatları ərazisindən axır. Şərq istiqamətdə axarkən özünün ən böyük qolunu Taraukanı qəbul edir. Sonradan şimal-qərbə istiqamətlənir. Burada sahilləri bataqlaşmışdır.

Jurunea çayı (Río Juruena) — Cənubi Amerikanın mərkəzində yerləşən çay. Braziliya ərazisindən axaraq Yapajos çayının sol qolunu təşkil edir. Çayın uzunluğu 960 km təşkil edir. Çay öz başlanğıcını Serra-dus-Paresis dağından başlayır və Braziliyanın az məskunlaşılmış öndağlıq ərazisindən axaraq şimala istiqamətlənir. Üzərində çoxlu sayda astana və şəlalələr vardır. Dekabrdan aprelədək gursululuq dövrüdür.

Kama (udm. Кам, tatar. Чулман) — Rusiyanın Avropa hissəsindən axan çay. Volqa çayının sol və böyük qolu. Hazırda Kamanın uzunluğu 1805 km təşkil edir. Bununla belə Kuybışev su anbarının tikintisi ilə onun uzunluğu 2030 kilometrə çatmasına səbəb olmuşdur. Çay ümumilikdə 74 718 qol qəbul edir. Onun hövzəsinin sahəsi 521 000 km² təşkil edir. == Adı == Çayın adı uqro-fin dillərindən əmələ gəlməsi ehtimal edilir. Müasir formasına gəldikdə Udmurt dilində udm.

Kamenka — Rostov vilayəti ərazisindən axan çay. Mius çayınln sol qolunu təşkil edir. Çayın uzunluği 36,5 kilometrdir. Ən böyük qolu Makarovadır. Sahilində yerləşən ən böyük yaşayış məntəqəsi isə Ryajenoe kəndidir ki, buradada 2242 nəfər yaşayır. == Adı == Çayın adı ruscadan tərcümədə «daş» sözündən törəmişdir. == Axarı == Çay öz başlanğıcını Marevka kəndinin 4 km şimal-şərqindən götürür. İlkin axarı boyunca cənub-qərbə axır. Politotdelskoe kəndi yaxınlığında ən böyük qolu olan Makarovanı qəbul edir. Kamenno-Andrianovo kəndindən isə istiqaməti qərbə götürür.

Kapuas (ind. Kapuas) — çay İndoneziyanın Kalimantan adasında Qərbi Kalimantan vilayətindən axır. Adanın mərkəz və qərb ərazilərindən axaraq Cənubi Çin dənizi tökülür. Mənsəbdə delta əmələ gətirir. Çayın uzunluğu 1143 km təşkil edir. Çay sisteminin sahəsi 98 000 km²-dir. İndoneziyanın ən uzun çayıdır. Bundan əlavə çay dünyada adada yerləşən ən uzun çaydır. == Hidroqrafiyası == Çayın eni 700 m, hövzəsinin sahəsi 98 749 km² təşkil edir. İllik su sərfi ortalama 5 000 m³.

Kem çayı — Yenisey çayının sol qolu. == Əsas göstəricilər == Bu çay Rusiya Federasiyasının Krasnoyarsk əyalətindən axır. Çayın uzunluğu-356 km, hövzəsinin sahəsi isə 8940 кm²-dir.Qidalanmasında qarışıq mənbələrdəndir. Ancaq qar suları daha üstünlük təşkil edir. 1960-1993-cü illərin məlumatlarına əsasən Mixayilovka kəndində suyun sərfi 12,86 m³/san olmuşdur.

Kerulen — Monqolustanda və Çində çay. Uzunluğu 1264 km-dir. Xentey yaylasından başlanır. Dalaynor gölünə tökülür. Yağış və qrunt suları ilə qidalanır. Noyabrdan aprelədək donmuş olur. Yayda daşır. Suvarmada istifadə edilir. Monqolustanın Çoybalsan şəhəri Kerulen sahilindədir.

Bıstraya — Kerçik — Rusiya Federasiyasının ərazisindən axan çay. Don çayının qolu olan Aksay çayının sağ qolunu təşkil edir. Üstəlik həcminə görə onun ikinci qoludur. Çayın uzunluğu 64 km, hömzəsinin sahəsi isə 652 km² təşkil edir. Kerçik tipik çöl çayıdır. Çay özü ilə bərabər çoxlu sayda çöküntü materalı gətirir. Bu çöküntülər Aksay çayının lilləşməsinə səbəb olur Kerçik → Aksay → Don. == Adı == Mokrı Kerçik çayı adı Suxoy Kerçik adından fərqləndirmək məqsədi ilə deyilir. Çayın adı digər obyeklərə qoyulmuşdur: Kerçik stansiyası, Kerçik qəsəbəsi, Kerçik kəndi, Kerçik-Savrov xutoru və Mokrı Kerçik qəsəbəsi. == Axarı == Çay başlanğıcını Dones vilauətinin Kerçik stansiyasının cənubundan götürür.

Ket çayı — Sibir ərazisindən axan çay, Obun sağ qolu. == Coğrafiya == Uzunluğu - 1621 km, hövzəsinin sahəsi - 94,2 min km²-dir. Başlanğıcını Ob-Yenisey su ayrıcısından götürür. Qərbi Sibir düzənliyi boyunca, Krasnoyarsk diyarı və Tomsk vilayətinin ərazisindən axır. Orlovka çayının axınından əvvəl çay dolama olaraq axır. Aşağı axarlarda isə çoxlu kanallara bölünür. Ket Oba iki qola birləşir - Toqur Ket və Kopılov Keti. Orta illik axını 560 m³/s-dir. İldə 17.7 km³ su baxıdır. May-avqust aylarında gursululuq müşahidə olunur.

Keyla çayı (est. Keila jõgi) — Estoniyanın şimal-qərbində axan çay. Yurudan cənubda yerləşən Raplamaa vilayətinin Loosalu bataqlığından başlayır və kiçik kənd yeri Keyla-Yola tərəflərdə Fin körfəzinə tökülür. Çayın uzunluğu 111.8 km, hövzəsinin sahəsi 669.3 km²-dir. Keyla, Fin körfəzinin ən uzun çayıdır. Əsas qolları Atla və Maydladır. Keyla şəlaləsi dənizdən gələn balıqların miqrasiyasına faktiki olaraq maneə olur.